برای بسیاری از مردم موسیقی مهم‌ترین چیز در زندگی آنهاست و یک موسیقی‌دان واقعی بودن بیشتر از یک اجرای حرفه‌ای است. برای این گونه افراد ساز به یکی از اعضای فیزیکی بدن تبدیل می‌شود و این حس درونی را تنها یک نوازنده موسیقی می‌داند. پس کسی که هدفش این است که به یک موسیقی‌دان یا حداقل یک نوازنده حرفه‌ای تبدیل شود، باید این نکته نظرات را در ذهن داشته باشد. یکی از سازهایی که باید با تمام وجود آن را حس کرد، سنتور می‌باشد. در مورد افراد مبتدی که در شروع راه هستند و قصد خرید سنتور دارند، باید در ابتدا با اصول اولیه نظیرِ تاریخچه آن، درک مدل‌های آن و اجزای یک سنتور آشنا باشند. بنابراین اگر شما قصد خرید سنتور را دارید، عاقلانه است که حداقل آناتومی پایه آن را بدانید. این مقاله به منظور راهنمایی افراد تازه کار برای خرید سنتور مناسب ارائه شده است.
خرید سنتور
سنتور یکی از سازهای زهی زخمه‌ای است که به شکل ذوزنقه و از چوب سخت بوده که بر روی میز یا یک تکیه‌گاه توسط دو مضراب چوبی نواخته می‌شود. رایج‌ترین نوع سنتور (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دسته‌های ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم می‌شود. این ساز از یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوذنقه متساوی الساقین ـ متوازی الاضلاع تشکیل شده است. سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم‌نوازی را به خوبی دارد. سنتور معمولا از چوب گردو، آزاد، افرا و توت ساخته می‌شود. بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی ۹۰ سانتی‌متر و کوچک‌ترین ضلع سنتور ۳۵ سانتی‌متر و اضلاع مورب کناری ۳۸ سانتی‌متر می‌باشند. ارتفاع جعبه سنتور در حدود ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر است. پین‌های تنظیم کننده و تونینگ در سنتور کاملا شبیه به چنگ است.
تاریخچه سنتور
سنتور به عنوان یک ابزار موسیقی در خاور میانه اختراع شد. با گذشت زمان، هر کشوری در آن را بر اساس الگوی و سبک موسیقیایی خود تغییر و توسعه داده است. به این ترتیب هر کشوری نسخه جدیدی از سنتور دارد که برای آهنگ‌های موسیقی و آکوردهای آن‌ها مناسب هستند. در این روزها، چندین سنتور اقتباسی در سراسر جهان علاوه بر مدل‌های هندی، چینی و ایرانی وجود دارد.
ساز سنتور پیشتر با ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر ساخته می‌شد و سنتور ۱۲ خرکی نامیده می‌شد. امروزه سنتور ۱۰ خرک و سنتور ۱۱ خرک نیز ساخته می‌شود. سنتور ۹ خرک رایج‌ترین گونه سنتور است که پر استفاده‌ترین نوع آن سنتور سل کوک است و نت‌های ردیف بر اساس آن نوشته شده‌اند. در سنتور ۹ خرک، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیم‌ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می‌شوند و برای اجرای گروهی و ارکستر باره است.
انواع سنتور
یکی از مباحثی که شما را در خرید سنتور راهنمایی خواهد کرد، شناخت انواع سنتور می‌باشد. همانطور که گفته شد، سنتور ۹ خرک رایج‌ترین سنتوری است که در حال حاضر استفاده می‌شود. سنتورها معمولا بر اساس نوع کوک به ۵ دسته‌ی سنتور می کوک، سنتور فا کوک، سنتور سل کوک، سنتور لا کوک و سنتور سی کوک دسته بندی می‌شود. سنتور سل کوک و لاکوک پر استفاده‌ترین سنتورها در کشور ما به حساب می‌آیند. به جز این دو نوع انواع دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرند که هم از نظر اندازه و هم تعداد خرک از دو نوع سنتور گفته شده متمایز می‌شوند. سنتور باس، سنتور کروماتیک و کروماتیک بم سایر سنتورهای پر استفاده و رایج هستند. در ادامه به بررسی انواع سنتور ایرانی می‌پردازیم.
تفاوت سنتور سل کوک و لا کوک
سنتورهای ۹ خرک معمولا از نظر ظاهر یک شکل بوده و اعضای آن‌ها نیز با یکدیگر یکی است. اما تفاوت این سازها در ابعادشان می‌باشد که همین موضوع حجم صوتی متفاوتی ارائه می‌دهند و صدای هر کدام فرق با یکدیگر می‌کند. سنتورهای سل کوک دارای صدای بم تری نسبت به سنتورهای لا کوک می‌باشند. همچنین ابعاد سنتور سل کوک بزرگتر از سنتور لا کوک می‌باشد. نت پایه جهت کوک در سنتور سل کوک، نت سل می‌باشد که این نت در سنتورهای لا کوک نت لا است.
سنتور کروماتیک و کروماتیک بم
به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تامین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شده‌اند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرک‌ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم‌تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم هم‌کوک حاصل می‌شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده‌است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفاده‌های هم‌نوازی می‌شود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می‌شود.
اجزای سنتور
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، برای خرید سنتور باید شناختی نسبی از اجزای آن داشته باشید. ساختمان یک سنتور معمولا کمی پیچیده است که در ادامه اجزای آن را برمی‌شماریم.
بدنه‌ی سنتور
بدنه‌ی سنتور به عنوان شالوده اصلی سنتور می‌باشد که خود آن از کلاف، صفحه‌ی زیری و رویی تشکیل شده است.
- کلاف: کلاف اولین قسمتی است که در ساخت سنتور، ایجاد می‌شود. کلاف همان چهار چوب ساز بوده و شکل و ابعاد آن را تعیین می‌کند.
- صفحه‌ی زیری: همانطور که از نام آن مشخص است، این بخش، صفحه‌ی نازکی است که کلا بر روی آن سوار می‌شود.
- صفحه‌ی رویی: این صفحه بر روی کلاف قرار دارد و دارای دو حفره به شکل گل می‌باشد که به گل سنتور معروف هستند. این گل‌ها برای انتقال صدا به داخل جعبه و ایجاد رزونانس تعبیه می‌شود.
دقت در ساخت صحیح بدنه و استفاده از چوبهای مرغوب تأثیر مستقیمی در صدای سنتور دارد. جنس چوب سنتور عمدتا از گردو می‌باشد. البته از چوبهای دیگری نظیرِ افرا و راش نیز در ساخت استفاده می‌شود. بدنه‌ی سنتور دارای یک جزء دیگر به نام پل است که در بین دو صفحه‌ی زیری و رویی قرار دارد و دیده نمی‌شود. این پل‌ها علاوه بر ایجاد استحکام تاثیر زیادی در صدای ایجاد شده دارد.
گوشی سنتور
دیگر جزء تشکیل دهنده‌ی سنتور، گوشی می‌باشد. گوشی‌ها پیچ‌هایی از جنس فلز بوده که در سمت راست کلاف تعبیه می‌شوند و سیم‌ها دو آن‌ها پیچیده می‌شوند. تغییر در وضعیت پیچیدن گوشی‌ها بر روی سفتی سیم‌ها تاثیر گذاشته که در نتیجه به تغییر کوک منجر می‌شود.
سیم گیر
سیم گیرها نیز همانند گوشی وظیفه‌ی نگهداری سیم‌ها را بر عهده دارد و در سمت مخالف گوشی قرار دارند.
سیم
سیم یا تار سنتور سیم‌هایی از جنس آلیاژ نیکل و سیم‌های از آلیاژ برنج هستند که تولید صدا با ارتعاش این سیم‌ها ایجاد می‌شود. سیم‌های سفید یا همان آلیاژ نیکل برای ایجاد صداهای زیر و سیم‌های زرد رنگ یا برنجی برای تولید اصوات بم به کار برده می‌شوند.
شیطانک
بر روی دو سمت ذوزنقه دو میله استیل وجود دارد که به آن شیطانک گفته می‌شود و سیم‌ها از روی آن عبور می‌کنند. پس ارتفاع شیطانک بر فشار روی سیم‌ها و صدا تاثیر می‌گذارد.
خرک
خرک‌ها پایه‌های چوبی هستند که بر روی صفحه‌ی رویی قرار داردند. خرک‌های وظیفه‌ی نگهداری سیم‌ها را بالای صفحه بر عهده دارند. برای سیم‌های سفید و زرد دو خرک در ارتفاع مختلف وجود دارد.
مضراب
مضراب ابزاری برای نواختن سنتور است که از جنس چوب ساخته می‌شود. مضراب خود از سه جزء حلقه‌ی مضراب برای گرفتن آن، سر مضراب محلی که بر روی سیم‌ها کوبیده می‌شود و ساق مضراب که سر و حلقه را بهم متصل می‌کند.
- ۹۸/۰۴/۲۹